Kontent qismiga oʻtish

Perry ekspeditsiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
1854-yil Ekspeditsiya tasvirlangan yapon nashri

Perri ekspeditsiyasi (yaponcha: 黒船来航 , kurofune raikō, " Qora kemalarning kelishi") 1853—1854-yillarda Tokugava Syogunatiga Amerika Qoʻshma Shtatlari dengiz floti harbiy kemalarining ikkita alohida sayohatni oʻz ichiga olgan diplomatik va harbiy ekspeditsiyasi edi. Ushbu ekspeditsiyaning maqsadlari mintaqaning turli xalqlari bilan qidiruv, geodeziya sohasi boʻyicha hamkorlik va diplomatik aloqalar oʻrnatish hamda savdo shartnomalari boʻyicha muzokaralar olib borishdan iborat edi. Yaponiya hukumati bilan aloqa oʻrnatish ekspeditsiyaning ustuvor yoʻnalishi hisoblangan va ekspeditsiya boshlanishining asosiy sabablaridan biri boʻlgan.

Ekspeditsiyaga prezident Millard Fillmorning buyrugʻi bilan komandor Metyu Kalbreyt Perri rahbarlik qilgan. Perrining asosiy maqsadi Yaponiyani 220 yillik izolyatsiya siyosatiga barham berishga majbur qilish va kerak boʻlganda qurol qoʻllash orqali Amerika savdosi uchun yapon portlarini ochish edi. Perri ekspeditsiyasi toʻgʻridan-toʻgʻri Yaponiya va gʻarbiy Buyuk Kuchlar oʻrtasida diplomatik munosabatlar oʻrnatilishiga va oxir-oqibat hukmron Tokugava shogunatining qulab, imperator hokimiyatining tiklanishiga olib keldi. Ekspeditsiyadan soʻng, Yaponiyaning rivojlanayotgan savdo yoʻllari yaponizmning madaniy tendensiyasiga olib keldi. Yapon madaniyatining ba'zi jihatlari Yevropa va Amerikadagi san'atga ta'sir koʻrsatdi.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Komodor Metyu Perri

Amerika va Xitoy oʻrtasidagi savdo-sotiqning oʻsishi, Yaponiya yaqinidagi suvlarda amerikalik kit ovchilarining borligi va Yevropaning mustamlakachi davlatlari tomonidan Osiyodagi potensial koʻmir stansiyalarining monopollashuvi kuchayib borayotgani prezident Fillmorning Yaponiyaga ekspeditsiya joʻnatish toʻgʻrisidagi qaroriga sabab boʻlgan.[1] oʻn toʻqqizinchi asr boshlariga kelib, Yaponiyaning izolyatsion siyosati tobora kuchayib bordi. 1844-yilda Gollandiya qiroli Uilyam II maktub yoʻllab, Yaponiyani ochilish uchun tashqaridan harakat boshlanishidan oldin izolyatsiya siyosatini tugatishga chaqirdi.[2] 1790 va 1853-yillar oraligʻida kamida yigirma yettita AQSh kemalari (jumladan, uchta harbiy kema) Yaponiyaga tashrif buyurdi. Barchasiga rad javobi berildi.

Yapon suvlarida xorijiy kemalarning kuzatuv olib borishlari va bostirib kirishlari koʻpaydi. Bu Yaponiyaning iqtisodiy va siyosiy suverenitetiga potentsial tahdid sifatida qabul qilinib, uni qanday yengish boʻyicha Yaponiyada jiddiy ichki munozaralarga sabab boʻldi. 1851-yil may oyida Amerika Davlat kotibi Daniel Vebster Amerika Sharqiy Hindiston otryadi qoʻmondoni kommodor Jon X. Olikga San-Fransiskoda yashovchi oʻn yettita kemada halokatga uchragan yapon dengizchilarini ortga qaytarishga ruxsat berdi. Bu esa Yaponiya bilan savdo aloqalarini ochish imkonini berardi. 1851-yil 10-mayda Vebster “Yaponiya imperatori” nomiga maktub tayyorladi. Unda ekspeditsiya oldida hech qanday diniy maqsad yoʻqligi, faqat “doʻstlik va tijorat” hamda Xitoyga ketayotgan Amerika kemalari uchun zarur miqdorda koʻmir yetkazib berishni soʻrash ekanligini ma'lum qildi. Maktubda, shuningdek, Amerikaning Shimoliy Amerika qit'asi boʻylab kengayishi va uning texnik qobiliyatlari haqida maqtanilgan edi. Maktub Prezident Fillmor tomonidan imzolangan. Biroq, Aulik braziliyalik diplomat bilan diplomatik janjalga aralashib, oʻz flagmanining kapitani bilan tortishdi va Yaponiya ekspeditsiyasini zimmasiga olishdan oldin qoʻmondonligidan boʻshatildi.[3] Uning oʻrniga Qoʻshma Shtatlar dengiz flotida yuqori martabali ofitser va katta diplomatik tajribaga ega boʻlgan komandor Metyu Kalbreyt Perri tayinlandi.

Tayyorgarlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Perri Yaponiya bilan munosabatlar oʻrnatishdagi qiyinchiliklarni juda yaxshi bilar edi. Dastlab Yaponiyani ochish boʻyicha navbatdagi urinishda muvafaqqiyatsizlikka erishishi ta'kidlanib, uning oʻrniga AQSh harbiy-dengiz kuchlarining oʻrta yer dengizi eskadroniga qoʻmondonlik qilish taklif qilinganda u keskin e'tiroz bildirgan edi. Ta'kidlangan tegishli pretsedentlarga quyidagilar kiradi:

  • Napoleon urushlari paytida Birlashgan Qirollik bilan toʻqnash kelgani uchun oʻz kemalarini joʻnata olmagan gollandiyaliklarning iltimosiga binoan 1797-yildan 1809-yilgacha bir nechta Amerika kemalari Gollandiya bayrogʻi ostida Nagasakida savdo qildilar.
  • 1837-yilda Kantondagi Charlz V. King ismli amerikalik tadbirkor Vashington qirgʻogʻida bir necha yil oldin kema halokatiga uchragan uch yapon dengizchini (ular orasida Otokichi ham bor edi) Yaponiyaga qaytarishga urinib, savdoni ochish imkoniyatini tekshridi. U amerikalik savdo kemasi Morrison bilan Uraga kanaliga bordi. Kema bir necha marta hujumga uchradi va oʻz vazifasini bajara olmasdan ortga qaytdi.
  • 1846-yilda qoʻmondon Jeyms Biddl Edo koʻrfaziga ikki kema, shu jumladan yetmish ikkita toʻp bilan qurollangan bitta harbiy kema bilan rasmiy topshiriq tufayli langar tashlab, savdo uchun portlarni ochishni soʻradi. Ammo uning savdo kelishuvi haqidagi soʻrovlari muvaffaqiyatga erisha olmadi.[4]
  • 1849-yilda kapitan Jeyms Glinn Nagasakiga suzib bordi va Yaponiya bilan birinchi muvaffaqiyatli muzokaraga kirishdi. Jeyms Glin Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressiga Yaponiyani ochish boʻyicha muzokaralarni harbiy kuch namoyishi orqali qoʻllab-quvvatlashni tavsiya qildi. Ushbu hisobot Perri ekspeditsiyasiga yoʻl ochdi.[5]

Sayohatdan oldin Perri Yaponiya haqidagi mavjud kitoblarni oʻqib chiqdi. Tadqiqoti davomida taniqli yaponolog Filipp Frans fon Siebold bilan ham maslahatlashdi. Siebold Gollandiyaning Leyden shahriga qaytishdan oldin sakkiz yil davomida Nagasaki portidagi Dejima oroli savdo postida ishlagan, dars bergan va oʻqigan edi.[6] Perri, shuningdek, Websterdan oʻzi uchun kengroq huquqlar talab qildi. Bu talab Davlat kotibining 1852-yil oktabrda oʻlimidan oldin berilgan edi. Shunday qilib, Perri Yaponiyaga "toʻliq va ixtiyoriy vakolatlar" bilan suzib ketdi. Agar yaponlar unga Commodore Biddle kabi munosabatda boʻlishsa, kuch ishlatishi mumkin edi.[7] Perri har qanday professional diplomatlarning ekspeditsiyaga hamroh boʻlishini qat'iy rad etdi. U nemis rassomi Vilgelm Geyne va kashshof dagerreotip fotografi Eliphalet M. Braundan ekspeditsiyaga rasmiy rassom sifatida qoʻshilishlarini soʻradi. Qishloq xoʻjaligi boʻyicha mutaxassis doktor Jeyms Morrou AQSh Davlat departamenti tomonidan tayinlandi. Bir necha yaponiyalik kema halokatiga uchraganlar ham norasmiy tarjimon sifatida qabul qilindi.

Ekspeditsiyaga Mississippi, Susquehanna va Powhatan bugʻli harbiy kemalar, qurolli paroxodlar Lexington, Supply va Sautgempton va Macedonian, Plymouth va Saratoga kemalari tayinlandi. oʻz flotiga qoʻmondonlik qilish uchun Perri Meksika-Amerika urushida birga xizmat qilgan ofitserlarni tanladi. Qoʻmondon Franklin Buchanan Susquehanna kapitani va Joel Abbot Makedoniya sardori edi. Qoʻmondon Genri A. Adams "Flot kapitani" unvoni bilan kommodorning shtab boshligʻi boʻldi. Mayor Jeykob Zeylin (Amerika Qoʻshma Shtatlari dengiz piyodalarining boʻlajak komendanti) martabali dengiz zobiti boʻlib, Missisipi kemasida joylashgan edi. Perri mahalliy aholi uchun sovgʻa sifatida davlat doʻkonlari mahsulotlari, ayniqsa eski oʻqotar qurollarni olishga ruxsat oldi. Bu sovgʻalarga 40 ta M1819 Hall miltiqlari (4000 ta patron bilan), 20 ta zarbli toʻpponcha (2000 ta patron bilan), 20 ta artilleriya qilichlari, 20 ta Meynard zarbli qulflari boʻlgan mushketlar va 40 ta yengil otliq qilichlar, shuningdek, kolt10 oʻqlari kiradi.

Yaponiyaga birinchi tashrif, 1852–1853

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Perri (oʻrtada) va boshqa yuqori martabali amerikalik dengizchilarning yapon yogʻochli bosma nashridagi tasviri.

Perri oʻzining flagmani sifatida qora korpusli, eshkakli va gʻildirakli Missisipi kemasini tanladi. 1852-yil 24-noyabrda Virjiniya shtatidagi Hampton Roadsni koʻzdan kechirdi[8] Perri Madeyra (11–15-dekabr), Sent-Yelena (10–11-yanvar), Keyptaun (24-yanvar – 3-fevral), Mavrikiy (18–28-fevral), Seylon (10–15 mart), Singapur (25–29 mart), Makao va Gonkong (7–28-aprel) portlarida toʻxtab, yoʻlda davom etdi. Gonkongda u amerikalik sinolog Samuel Uells Uilyams (1837-yilda Morrison bilan Yaponiyada boʻlgan) bilan uchrashdi. U Perriga rasmiy xatlarning xitoy tiliga tarjimalarini taqdim etdi. Plimut va Saratoga kemalari bilan sayohatni davom ettirdi. U Shanxay tomon yoʻlda davom etdi (4-17-may), u yerda Gollando-amerikalik diplomat Anton LC Portman bilan uchrashdi. U oʻzining rasmiy xatlarini golland tiliga tarjima qildi va Susquehanna kemasiga oʻtdi.

Perri oʻz bayrogʻini Susquehannaniki bilan almashtirdi va 17-26-may kunlari Ryukyu orollarida toʻxtadi. Satsuma Domenining orollarga boʻlgan da'volarini rad etdi va buyruqlarni e'tiborsiz qoldirib, u mahalliy hokimiyatni qoʻrqitdi. Agar unga koʻmir stansiyasida savdo qilish huquqi va yerga tushishga ruxsat berilmasa, 200 askar yordamida hujum qilish bilan tahdid qildi. Perri bir vaqtning oʻzida dengiz piyodalarini sohilga tushirdi. Shuri qal'asida Ryukyu qiroli Sho Tai bilan uchrashuv talab qildi. Uning har bir harakati Edodagi yapon hukumatiga xabar qilinishini bilgan Perri past martabali amaldorlar bilan uchrashishdan bosh tortdi. Amerika harbiy qudratini va ekspeditsiyaning maqsadi tinchlik ekanligini namoyish qilish uchun harbiy marosimlar va kemada mehmonlar uchun bazmlar uyushtirdi.[9] Perri orollar Qoʻshma Shtatlar bilan savdo qilish uchun butunlay ochiq boʻlishini talab qildi. Iyun oyining oʻrtalarida Ogasavara orollarida tomon yurib, Perri mahalliy aholi bilan uchrashdi va hatto yer uchastkasi sotib oldi.

Kuch ishlatish tahdidi va muzokaralar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Komodor Metyu Perrining qora kemasi, Bruklin muzeyi.

Perri 1853-yil 8-iyulda Yaponiyadagi Edo koʻrfazi yaqinidagi Uraga shahriga yetib keldi. Bu vaqtda uning floti toʻrtta kemadan iborat edi: Susquehanna, Missisipi, Plimut va Saratoga. U yetib kelganida, Perri oʻz kemalariga yapon chegarasini buzib, Edo poytaxti tomon yurishni va qurollarini Uraga shahriga joylashtirishni buyurdi.[10] U, shuningdek, Amerika Mustaqillik kunini nishonlash vaqtida oʻzining 73 ta toʻpidan bir vaqtda oʻq uzgan. Perrining kemalari yangi Paixhans snaryad qurollari bilan jihozlangan edi.[11][12]

Amerika kemalarini yapon qoʻriqchi qayiqlari oʻrab olgan edi. Ammo Perri kema bortiga chiqishga boʻlgan urinishlarni qaytarishni buyurdi. Bir qayiqda fransuz tilida Amerika flotiga zudlik bilan qaytib ketish aytilgan katta belgi bor edi. 9-iyul kuni Uraga bugyosidan kelgan yoriki Nakajima Saburosuke tarjimon Hori Tatsunosuke hamrohligida Susquehanna kemasi oldiga keldi. Lekin unga dastlab bortga chiqishga ruxsat berilmadi. Muzokaralardan soʻng, bortga chiqishga ruxsat berildi. Ular hech qanday xorijiy kemalar Yaponiya portlariga kiritilmasligini ta'kidlashdi. Perri ular bilan uchrashishdan bosh tortdi va oʻz ofitserlari orqali Qoʻshma Shtatlar Prezidentining maktubini yetkazib, u faqat yetarli daraja va vakolatga ega amaldorlar bilan muloqot qilishini aytdi.[2] 10-iyul kuni Yoriki Kayama Eyzaemon Uraga bugyosidan ruxsat olib, Susquehannaga elchi yubordi va kapitan Franklin bilan uchrashishga ruxsat oldi. U amerikaliklarga Nagasakiga borishni maslahat berdi, chunki u xorijiy aloqalar uchun moʻljallangan port edi. Perri Kayamaga agar maktubni olish uchun tegishli amaldor kelmasa, Perri qoʻshinlarni tushirib, xatni shaxsan yetkazish uchun Edoga tomon yurishini aytdi. Kayama javob berish uchun uch kun muhlat soʻradi. Haqiqiy Uraga bugyosi Ido Xiromichi syogunga maktub yuborib, uning armiyasi amerikaliklarni kuch bilan qaytarish uchun mutlaqo yetarli emasligini ma'lum qildi.[2]

Bu orada Perri qoʻrqitish kampaniyasini boshlab, atrofni oʻrganish uchun qayiqlarni yubordi. Amerika eskadroni atrofidagi yapon qoʻriqchi qayiqlari tarqalmasa, kuch ishlatish bilan tahdid qildi.[10] Shuningdek, u yaponlarga oq bayroq koʻtarishlari, agar ular jang qilishni xohlashsa, amerikaliklar ularni magʻlub etishlari haqida maktub yubordi.[13][14]

Yaponiya hukumati Syogun Tokugava Ieyoshi kasalligi tufayli qaror qabul qilolmasdan, mamlakat poytaxti uchun misli koʻrilmagan tahdidni qanday yengish boʻyicha siyosiy falaj holatga keldi. 11-iyul kuni katta rojju Abe Masahiro vaqtinchalik qaror qabul qildi. U amerikaliklarning maktubini qabul qilish Yaponiya suverenitetini buzish hisoblanmaydi, degan qarorga keldi. Qaror Uragaga yetkazildi va Perridan oʻz flotini janubi-gʻarbga, Kurihamadagi plyajga (zamonaviy Yokosukada) oʻtkazishni soʻrashdi. Y erda 14-iyul kuni toʻxtashga ruxsat berildi.[15] Perri dabdaba bilan qirgʻoqqa chiqdi. Susquehannadan 13 marotaba qurolli salomdan keyin 250 dengizchi va dengiz piyodalari 15 ta qayiqda tushishdi. Mayor Zuilinning dengiz piyodalari qurol-yarogʻlarni olib kelishdi va guruh "Hail Columbia" ni ijro etdi. Prezident Fillmorning maktubini hatamoto Toda "Izu-no-kami" Ujiyoshi va Ido "Ivami-no-kami" Xiromichi rasmiy ravishda qabul qildi. Perrining otryadi 17-iyul kuni javob maktubi uchun qaytib kelishini aytib, Xitoy qirgʻoqlariga joʻnab ketdi.[16]

Tokioga kiraverishdagi Odaiba batareyasi. 1853—1854-yillarda Amerika bosqinining oldini olish uchun qurilgan.

Perri ketganidan soʻng Syogun hukumatida amerikaliklarning tahdidlariga qanday javob berish kerakligi haqida keng qamrovli munozaralar boshlandi. Syōgun Tokugava Ieyoshi Perri ketganidan bir necha kun oʻtib vafot etdi va uning oʻrniga kasal oʻgʻli Tokugava Iesada keldi. U amaliy boshqaruvni Abe Masahiro boshchiligidagi Oqsoqollar Kengashi (roju) qoʻliga topshirdi. Abe Yaponiyaning Amerika talablariga harbiy kuch bilan qarshilik koʻrsatishi ilojsizligini his qildi. Shunga qaramay, bunday misli koʻrilmagan vaziyat uchun oʻz vakolati doirasida hech qanday chora koʻrishni istamadi. Qabul qilingan har qanday qarorni qonuniylashtirish uchun Abe barcha Daimyolarning fikrlarini soʻradi. Bu birinchi marta Tokugava syogunati oʻz qarorlarini jamoatchilik muhokamasiga qoʻyish holati edi. Syogunatni bunaqa zaif va qat'iyatsiz koʻrsatish kutilmagan oqibatlarga olib keldi.[17] Soʻrov natijalari Abega aniq xulosa qilish imkonini bermadi. Ma'lum boʻlgan 61 ta javobdan 19 tasi Amerika talablarini qabul qilishni yoqlagan, 19 tasi esa qarshi chiqqan. Qolganlardan 14 tasi mumkin boʻlgan urushdan xavotirda noaniq javob bergan, 7 tasi vaqtincha yon berishni taklif qilgan va ikkitasi betarafligini ma'lum qildi.[18] Yagona universal tavsiya Yaponiyaning qirgʻoq mudofaasini kuchaytirish uchun zudlik bilan choralar koʻrish edi. Edoni Amerika dengiz kuchlarining keyingi hujumidan himoya qilish uchun hozirgi Odaiba yaqinida shoshilinch ravishda istehkomlar qurilgan.

Yaponiyaga ikkinchi tashrif, 1854-yil

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Perri taqdim etgan va katta olqishlarga sazovor boʻlgan parovoz miniatyurasi.

Yaponlarga bir yildan soʻng qaytishini aytgan boʻlsa ham, Perri Edo koʻrfazidan ketganidan soʻng koʻp oʻtmay rus admirali vitse-admiral Yevfimiy Putyatin Nagasakiga kelgani va bir oy davomida yaponlarni shartnoma imzolash uchun koʻndirishga uringani va qaytishidan oldin shartnoma imzolanaganidan xabar topdi. Unga inglizlar va fransuzlar amerikaliklar Yaponiyada hech qanday eksklyuziv imtiyozlarga ega boʻlmasligini ta'minlash uchun bahorgi safarida hamrohlik qilish niyatida ekanliklarini ma'lum qilishdi. Perri 1854-yil 13-fevralda sakkizta kemada 1600 odam bilan qaytib keldi. Flotda dastlabki safardagi toʻrt kemadan biri Plimut yoʻq edi. Perrining navbatdagi ekspeditsiyasiga quyidagi kemalar hamrohlik qildi: Lexington, Macedonian, Powhatan, Vandalia va Southampton. Supply kemasiga 19-mart kuni koʻmir va mahsulotlar yukklanib, kemalarning umumiy soni toʻqqiztaga yetkazildi.[19]

Perri qaytib kelganida Tokugava syogunati Fillmor maktubidagi deyarli barcha talablarni qabul qilishga tayyor edi. Biroq, muzokarachilar muzokaralar muddatini bir necha hafta choʻzishdi. Perri Edoda turib oldi, yaponlar unga boshqa joylarni taklif qilishdi. Oxir-oqibat Perri jiddiy tahdid ohangiga oʻtdi va Yaponiyaga qarshi urush uchun 20 kun ichida 100 ta kemani (oʻsha paytdagi AQSh harbiy dengiz flotining haqiqiy hajmidan koʻproq) olib kelish bilan tahdid qildi. Oxir-oqibat, ikkala tomon ham kichik Yokogama qishlogʻida qurilgan maxsus muzokaralar zalida murosaga kelishdi. Perri 8-mart kuni 500 nafar dengizchi va dengiz piyodalari bilan 27 ta qayiqda yetib keldi. Davlat sovgʻalarini almashish kabi diplomatik an'analar bilan uch haftalik muzokaralar boshlandi. Amerikaliklar yaponlarga parovoz miniatyurasi, telegraf apparati, turli qishloq xoʻjaligi buyumlari va oʻqotar qurollar, shuningdek, yuz gallon viski, soatlar, pechkalar va Qoʻshma Shtatlar haqidagi kitoblarni sovgʻa qilishdi. Yaponlar bunga javoban oltin bilan bezalgan mebel va qutilar, bronza bezaklar, ipak va brokar kiyimlar, chinni qadahlar va Perrining shaxsiy sevimli mahsuloti - dengiz chigʻanoqlari toʻplamini sovgʻa qilishdi. Ikkala tomonda ham madaniy namoyishlar boʻlib oʻtdi, Powhatan bortida amerikalik dengizchilar qoʻshiqchilar shousini namoyish qilishdi, bir qator yuqori martabali sumo kurashchilari mahoratlarini namoyish etib, koʻrgazmali oʻyinlar oʻtkazdi.[20]

Nihoyat, 31-mart kuni Perri Amerika kemalari uchun Shimoda va Hakodate portlarini ochgan, halokatga uchragan dengizchilarga yordam berish va Shimodada Amerika konsulligini tashkil etishni nazarda tutuvchi Kanagava konvensiyasini imzoladi.[21] Shartnomani Yaponiya nomidan Xayashi Akira imzoladi. Shundan soʻng Perri imzolangan shartnomani Saratoga kemasida Amerikaga joʻnatdi. Qolgan kemalar esa Hakodate, Shimoda va boʻlajak konsullik oʻrnini oʻrganish uchun qoldi. Shimodadan joʻnab ketgandan soʻng flot Ryukyu orollariga qaytib keldi, u yerda Perri 1854-yil 11-iyulda rasman imzolangan "AQSh va Ryukyu qirolligi oʻrtasidagi shartnoma" loyihasini shakllantirdi.

Qoʻshma Shtatlarga qaytish, 1855-yil

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shimoda, Shizuoka shahridagi Metyu Perri byusti.

Perri 1855-yilda Qoʻshma Shtatlarga qaytganidan soʻng, Kongress unga Yaponiyadagi muvafaqqiyati uchun 20000 dollar (2022-yil qiymatida ~ 737 000 dollar) mukofot berishga qaror qildi. Perri ushbu pulning bir qismini "Amerika otryadining Xitoy dengizlari va Yaponiyaga ekspeditsiyasi haqida hikoya" nomli uch jildlik ekspeditsiya hisobotini tayyorlash va nashr etishga sarfladi. U Perri va uning hamkasblarining ekspeditsiya davomidagi yozma materiallaridan foydalangan holda Perri nazorati ostida Frensis L. Xoks tomonidan yozilgan.[22] Asar birinchi marta Qoʻshma Shtatlar Senatiga hisobot sifatida taqdim etilgan, 1856-yilda tijoriy maqsadda nashr etilgan. Perri xizmatlari uchun mukofot sifatida iste'fo roʻyxatida (uning sogʻligʻi yomonlasha boshlaganida) kontr-admiral darajasiga koʻtarildi.[23] Ma'lum boʻlishicha, u ogʻir artrit bilan ogʻrigan, bu esa uni tez-tez bezovta qilib, ba'zida vazifalarini bajarishiga toʻsqinlik ham qilgan.[24]

Perri oʻzining soʻnggi yillarida Yaponiya ekspeditsiyasi haqidagi hisobotini nashr etishga tayyorgarlik koʻrdi. 1857-yil 28-dekabrda uning yakunlanganligini e'lon qildi. Ikki kundan keyin u oʻzining oxirgi lavozimi Dengiz samaradorligi kengashiga topshirilganidan keyin ozod qilindi. U 1858-yil 4-martda Nyu-York shahrida yurakka tarqalgan revmatizm va podagra asoratlari tufayli vafot etdi.[25]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ W. G. Beasley, The Meiji Restoration, p.88.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 W. G. Beasley, The Meiji Restoration, p.78
  3. ↑ „Aulick, John H. (ca. 1791–1873)“. www.encyclopediavirginia.org. Qaraldi: 12-jul 2020-yil.
  4. ↑ Sewell, pp. xxxiv-xxxv, xlix, lvi.
  5. ↑ English Wikipedia on Preble Logbook
  6. ↑ Sewall, p. xxxviii.
  7. ↑ J. W. Hall, Japan, p.207.
  8. ↑ McWilliams, Jane. Annapolis, City on the Severn: A History. Baltimore, Maryland: The Johns Hopkins University Press, 2011 — 158-bet. ISBN 978-0-8018-9659-0. 
  9. ↑ Schroeder, John. The Routledge Handbook of American Military and Diplomatic History Thompson: . Routledge, 2014 — Chapter 29-bet. ISBN 9781317813347. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Beasley, William G.. The Perry Mission to Japan, 1853-1854. Psychology Press, 12-Jul 2002-yil. ISBN 9781903350133. Qaraldi: 12-jul 2020-yil. 
  11. ↑ Millis, Walter. Arms and Men: A Study in American Military History - Walter Millis - Google Books, 1981. ISBN 9780813509310. Qaraldi: 2015-yil 9-mart. 
  12. ↑ Walworth, Arthur. Black Ships Off Japan: The Story of Commodore Perry's Expedition - Arthur Walworth - Google Books, November 2008. ISBN 9781443728508. 
  13. ↑ "Among the items presented to the Japanese were a white flag and a letter from Perry. The letter attempted to intimidate Japanese officials by explaining that in the event the Japanese elected war rather than negotiation, they could use the white flag to sue for peace, since victory would naturally belong to the Americans"Matthew Calbraith Perry: antebellum sailor and diplomat by John H. Schroeder p.286 Note 44
  14. ↑ The economic aspects of the history of the civilization of Japan Yosaburō Takekoshi pp. 285–286
  15. ↑ "Perry Ceremony Today; Japanese and U. S. Officials to Mark 100th Anniversary". The New York Times, July 14, 1953
  16. ↑ Sewall, pp. 183–195.
  17. ↑ J. W. Hall, Japan, p. 211.
  18. ↑ W. G. Beasley, The Meiji Restoration, s.90–95.
  19. ↑ Hawks, p. 401
  20. ↑ Hawks, p. 431, 438
  21. ↑ Sewall, pp. 243–264.
  22. ↑ James C. Bradford. Captains of the Old Steam Navy: Makers of the American Naval Tradition 1840-1880. Naval Institute Press, January 2013 — 25 note 22-bet. ISBN 978-1-59114-054-2. 
  23. ↑ Sewall, p. lxxxvii.
  24. ↑ „Commodore Perry's Expedition to Japan“. Ben Griffiths 2005. Qaraldi: 12-sentabr 2009-yil.
  25. ↑ Morison, Samuel Eliot. (1967). 'Old Bruin' Commodore Matthew Calbraith Perry p. 431.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
volume 1, volume 2, volume 3, volume 4 at the Internet Archive
    • Houchins, Chang-su. (1995). Artifacts of diplomacy: Smithsonian collections from Commodore Matthew Perry's Japan Expedition (1853-1854). Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press.
    • Morison, Samuel Eliot. (1967). Old Bruin: Commodore Matthew Calbraith Perry, 1796–1858. Boston: Little, Brown and Company.
    • Morrow, James, and Allan B. Cole. (1947). A Scientist with Perry in Japan : the Journal of Dr. James Morrow. Edited by Allan B. Cole. Chapel Hill: the University of North Carolina Press.
    • Schroeder, John. (2001). Matthew Calbraith Perry. Naval Institute Press.
    • Sewall, John S. (1905). The Logbook of the Captain's Clerk: Adventures in the China Seas, Bangor, Maine: Chas H. Glass & Co. [reprint by Chicago: R.R. Donnelly & Sons, 1995] ISBN 0-548-20912-X.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Perry_ekspeditsiyasi&oldid=5222274" dan olindi